مارمولک های خانگی
در فلات ایران تعداد زیادی مارمولک خانگی پراکنده شده است. این مارمولک ها را تحت عنوان جکو میشناسند. برخی از آنها در نواحی محدودی زیست میکنند و برخی دیگر در تمام خانه های ایران. مارمولک های خانگی یا جکو ها سمی نمیباشند.
در فلات ایران تنوع زیستی سوسماران یا مارمولک ها زیاد میباشد. در فلات ایران تعدادی از گونه های مارمولک در خانه ای مسکونی زیست میکنند. اما در مناطق مختلف نوع آنها یا بهتر گونه آنها متفاوت میباشد. مارمولک های خانگی که در خانه های روستایی و یا شهری زیست میکنند تحت عنوان جکو شناخته میشوند. جکو ها بدنی لطیف و ظریف دارند که پوشیده از پولک های ریز است. رنگ آنها در حالت طبیعی تقریبا روشن میباشد. بررسی حاضر نتیجه فعالیت های تحقیقاتی مرکز تحقیقات FTEHCR در فلات ایران میباشد .حداقل تعداد ۶ گونه مارمولک خانگی وجود دارد که به شرح مختصری از آنها میپردازیم.
۱) Cyrtopodion scabrum : این گونه معمولی ترین گونه مارمولک های خانگی میباشد و تقریبا در تمام خانه های ایران یافت میشود. زادآوری این گونه در طول سال بسیار زیاد میباشد، اما هر دفعه یک یا دو تخم میگذارند. دارای خال های دی پشت و انگشتانش ساده میباشد
۲) Cyrtopodion heterocercum: این گونه در مناطق محدودی پراکنده شده است اما میتوان تعداد فرامانی از آن را رد خانه های مسکونی نورآباد لرستان مشاده نمود. این گونه دارای خط های عرضی در پشت است. انگشتان نیز ساده میباشد.
۳) Hemidactylus flaviviridis : این گونه از گونه قبلی بزرگتر میباشد و در خانه های مسکونی استان های جنوبی ایران زیست میکنند. انگشتان این گونه به دو نیم تقسیم شده است. بدن این گونه خال های منظم و یا غیر منظم دارد.
۴) Hemidactylus persicus: این گونه نیز همانند گونه قبلی در استان های جنوبی ایران پراکنده شده است. انگشتان این گونه به دو قسمت تقسیم شده است. بدن این گونه یکدست میباشد و خالی روی بدنش مشاهده نمیشود.
۵) Asaccus elisae: این گونه با داشتن انگشتانی مثلثی شکل کاملا قابل شناسایی هستند. اندازه بدنشان کوچک میباشد شبیه گونه اول. این گونه خال هایی در پشت دارد. گونه مذکور در نقاط محدودی در زاگرس پراکنده شده است و در خانه های مسکونی سرپل ذهاب (کرمانشاه) و معمولان (لرستان) دیده شده است.
۶) Asaccus kurdistanensis: این گونه جدیدا کشف شده و در استان کردستان پراکنده شده است. اما مطالعات جدید توسط نویسنده نشان داد که این گونه در استان کرمانشاه نیز پراکنده شده است. این گونه در برخی روستا های این استان ها از جمله روستای پالنگان کرمانشاه پراکنده شده اند.
۷) Asaccus griseonotus: این گونه نیز دارای انگشتانی مثلثی شکل است. گونه مذکور در خانه های مسکونی در خرم آباد لرستان و گنجدره دلفان (لرستان) پراکنده شده است. بدنشان دارای خال های حلقوی و یا عرضی به صورت منظم و یا غیر منظم است.
بزرگترین اندازه از گونه های بالا را Hemidactylus flaviviridis (حدود ۸ سانتیمتر، بدون دم) دارد و کوچکترین اندازه بدن را Asaccus elisae و Cyrtopodion scabrum (حدود ۳ سانتیمتر، بدون دم) دارند.
هیچ کدام از این مارمولک ها سمی نمیباشند بلکه برای خانه های شهری یا روستایی مفید میباشد، چرا که از حشرات موذی و تخم های آنها تغذیه میکنند. جکوها مارمولک هایی بسیار زیبا میباشند و بهتر است که آنها را نکشیم و بگذارند در خانه هایمان زندگی نمایند. جکوهای خانگی در شکاف ها و درزهای یا جاهای تاریک از جمله زیر زمین ها به خوبی تخم گذاری میکنند. وجود مارمولک در خانه ها نشان دهنده کثیف بودن آن خانه نیست بلکه با این موضوع بایستی به طور کاملا عادی رفتار شود.
مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده دوزیست شناسی
کنترل
اقدامات محیطی شامل :
نصب توری برروی پنجره ها جهت جلوگیری از ورود.
مبارزه با حشرات خصوصاً پشه ها که مارمولک ها عمدتاً از آنها تغذیه می نمایند در صورت عدم دسترسی به آنها به دلیل کمبود مواد غذائی محیط را ترک خواهند کرد.
استفاده از حشره کشها
استفاده از طعمه های حاوی حشره کشها و یک ماده پروتئین دار
استفاده ازچسب های نواری
استفاده ازچسب هایی که برای گرفتن موشها بکار میرود
آیا مارمولک ها سمی هستند ؟
وجود سم در حیوانات نوعی وسیله دفاعی است و این در حیواناتی وجود دارد که حرکت در آنها آرام بوده و جانور بخواهد به واسطه این سم از جان خود دفاع کند . اگر به حرکت در این جانوران توجه کنید خواهید دید که آنها موجوداتی آرام هستند . موجودات غیر سمی مانند مارهای غیر سمی اکثراً در زمان احساس خطر بلافاصله و با سرعت زیاد فرار می کنند . مارمولکها نیز در زمان احساس خطر روش های متفاوتی را اعمال می کنند که عبارت است از :
1- فرار : برخی مارمولک ها بلافاصله پس از احساس خطر به سرعت فرار می کنند مانند اسکینک ها . این مارمولک ها خیلی از لانه خود دور نمی شوند .
2- برخی مارمولک ها مانند سوسمارهای خاردم از دم خاردار خود برای دفاع از جانشان و دور کردن حیوان مهاجم استفاده می کنند، به نحوی که بلافاصله داخل سوراخ خود فرار کرده و با حرکت دادن دم تیغ دارشان و ایجاد ضربات محکم ، جانور شکارچی و یا حتی انسان را از خود دور می کنند . برخی مارمولک ها مانند بزمجه ها علاوه بر وارد کردن ضربات قوی توسط دم ، گازهای محکمی نیز می گیرند.
3- مکانیسم دیگری که در اکثر مارمولک ها دیده می شود قطع شدن دم به صورت ارادی است . دم برخی از مارمولک ها در زمان ایجاد تماس توسط دشمن به طور ارادی طی عمل انقباض ماهیچه های دم کنده می شود . دم کنده شده به علت باقی ماندن خاصیت عصبی – عضلانی به طور موقت شروع به جنبیدن کرده و حواس جانور شکارچی را به خود جلب می کند . در این حین خود حیوان فرصت فرار می یابد . مردم بر این عقیده اند که مارمولک ها دم خود را به این علت جا می گذارند تا موجود شکارچی آن را خورده و به واسطه وجود سم درآن ( نظرات خرافی درمورد وجود سیانور یا ترکیباتی از آن ) بمیرد . گاهی شاهد درج خبرهایی هستیم که بیانگر افتادن یک مارمولک در دیگ غذا یا قوری چای و مردن عده ای آدم است . باید گفت که هیچ یک از این اخبار پایه علمی ندارند . طبق مطالعات انجام شده این قضیه به اثبات رسیده است که هیچ مارمولکی دارای سم نیست و علت قطع شدن دم در آنها، گمراه کردن جانور شکارچی است .
