زنبور گزیدگی
گزیدگی زنبورهای زرد، سرخ و عسل معمولاً دردناک است، ولی خطرناک نیست. زنبورهای عسل بدنی زرد یا سیاه و سفید و کرکی دارند در حالی که زنبورهای وحشی خرمایی یا قرمز رنگ هستند و بدنشان فاقد کرک بوده و کمی باریکتر است. زنبورهاى وحشى مى‌توانند چند بار انسان را بگزند، در حالیکه زنبورهاى عسل هنگام نیش زدن، نیش خود را در پوست به جاى مى‌گذارند و بلافاصله مى‌میرند. تنها زنبوری که نیشش را در بدن انسان به جای می‌گذارد، زنبور عسل است. زنبور عسل پس از نیش زدن خواهد مرد، زیرا بر اثر نیش زدن، نیش و ضمایم آن که جزیی از بدن ظریف این حشره است از بدن او جدا می‌شود. بنابراین نیش زدن برای او خودکشی است و او بی‌جهت دست به خودکشی نخواهد زد، مگر زمانی که انتقام گرفتن را بر بقا ترجیح دهد.
چگونگی ایجاد حساسیت به نیش زنبور
واکنشهاى آلرژى نسبت به نیش زنبور بسیار شایع است. خطرناکترین و عمده‌ترین عامل آلرژى، نیش زنبورهاى وحشى است و آلرژى نسبت به زنبور عسل که بیشتر در میان زنبورداران دیده مى‌شود در رده دوم قرار مى‌گیرد. براى بروز آلرژى لازم است فرد یک بار به وسیله زنبور وحشى یا زنبور عسل گزیده شود، و سپس حداکثر تا ۶ هفته وقت مى‌گیرد تا حساسیت بوجود آید. بنابراین در اولین گزش آلرژى رخ نمى‌دهد.
علائم زنبور گزیدگی
نیش زنبورهای عسل حاوی هیستامین است که می‌تواند علایم موضعی یا عمومی ایجاد کند. علایم گزش بستگی به میزان سم، حساسیت بدن به زهر و تا حدی محل گزیدگی دارد و می‌تواند به صورت یک واکنش عادی و معمولی، مسمومیت، حساسیتهای عمومی وسیع و حتی در موارد نادر به شکل واکنشهای شدید روانی باشد. در اغلب موارد نیش زدن زنبور باعث تورم و درد در محل، به خاطر یک واکنش سمى غیرحساسیتى به زهر زنبور مى‌شود. واکنشهاى حساسیتى به نیش زنبور ممکن است خفیف باشد و با درد و قرمزى موضعى پوست همراه باشد. در عین حال ممکن است واکنشى عمومی‌تر به همراه تورم، کهیر و قرمزى باشد.
در موارد شدیدتر ممکن است کل بدن دچار تورم شود، تورم عروقى منتشرشده، مشکل تنفسی و آنافیلاکسى شدید با شوک (شوک حساسیتی) و افت فشار خون بوجود آید. در یک فرد معمولی که به گزش یک واکنش عادی نشان می‌دهد، علایم به صورت درد، قرمزی، خارش و سوزش در محل است. اگر مصدوم دچار گزشهای متعدد شده باشد، علایمی به صورت سردرد، تب، گرفتگی عضلات، خواب آلودگی و بیهوشی می‌توانند بوجود آیند. بنابراین در چنین مواردی وقوع شوک را باید در نظر داشت. ورود زهر زنبور به بدن سبب گشاد شدن عروق و تنگ شدن راههای هوایی می‌شود و دیگر علایم عبارتند از: افت شدید فشارخون، تورم زبان و گلو، تورم اطراف چشم، نبض تند، پوست سرد و مرطوب و رنگ پریده، تعریق، استفراغ، کبودی لبها، ضعف، تهوع و استفراغ، تشنگی، تنفس سریع و سطحی، خمیازه و تنفسهای مداوم و حتی بی قراری و تهاجم و حتی اختلال هوشیاری.
واکنش آلرژى نسبت به سم زنبور در طول ده دقیقه پس از گزیده شدن به وجود می‌آید. واکنشهاى شدید حساسیتى تهدید کننده حیات در افراد داراى آلرژى شدید، در افراد مسن، افراد مبتلا به بیماریهاى قلبى و عروقى و در موارد گزشهاى متعدد ممکن است روى دهد.
درمان زنبور گزیدگی
در موارد واکنشهاى خفیف به سم زنبور تنها مصرف قرصهاى آنتی هیستامین کافى است، در حالیکه در موارد واکنشهاى شدیدتر یا آنافیلاکسى ممکن است برای احیاى بیمار به تزریق آدرنالین، آنتى هیستامین، کورتون و تزریق سرم نیاز باشد. همه افرادى که به نیش زنبور آلرژى دارند باید دستبندهاى هشدار پزشکى (که وجود حساسیت بر روى آن ثبت شده است) و نیز یک سرنگ خودکار تزریق آدرنالین همراه داشته باشند.
• در زنبور گزیدگی ساده برای رفع درد و تورم می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
o اگر نیش را در محل می‌بینید با ناخن دو انگشت خود یا طرف کند یک چاقو آن را بیرون بکشید. برای این کار از موچین یا پنس استفاده نکنید، زیرا این کار باعث پارگی کیسه زهر و افزایش ورود آن به بدن می‌شود.
o محل نیش را با آب و صابون بشوئید و با یک محلول ضدعفونی کنید.
o روی عضو آسیب دیده کمپرس آب سرد یا قالب یخ بگذارید.
o در مواردی که بیمار به مسکن نیاز دارد، از آسپرین یا استامینوفن استفاده کنید.
• واکنشهای ازدیاد حساسیت در مواردی حتی با یک نیش هم در برخی افراد حساس ایجاد می‌شود و بالقوه می‌توانند کشنده باشند. در صورت ادامه تورم یا اگر مصدوم علایم حادی مثل اختلال تنفس یا تورم صورت و گردن را نشان داد به پزشک مراجعه کنید.
o در این حالت اگر مصدوم هوشیار است او را در وضعیتی قرار دهید که راحت تنفس کند، لباسهای تنگ را خارج و اطراف گردن و سینه او را آزاد کنید. به او اجازه خوردن و آشامیدن ندهید و اگر تشنه است لبهای او را کمی خیس کنید. سعی نکنید که او را با منابع حرارتی به شکل مستقیم گرم کنید.
o اگر بیهوش شده او را روی یک پتو بخوابانید و پاهای او را بالا بگیرید و لباسهای اضافی را خارج کنید. اگر نیاز به تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی دارد (احیاء قلبی و ریوی)، حتماً این کار را بکنید. پتو را روی او بیندازید تا گرم شود.
o اگر تجربه کافی دارید و داروی آدرنالین نیز در دسترس است و علت شوک هم نیش‌زدگی است، در استفاده از آن تردید نکنید.
o اگر فرد دچار نیش‌زدگیهای فراوان در دست یا پا است و علایمی در حال ظهور به نفع شوک می‌باشد، او را آرام بخوابانید، قسمت گزیده شده را بیحرکت و پایینتر از سطح قلب قرار دهید یک نوار پارچه‌ای یا کمربند یا حتی بند ساعت را دور دست یا پا (در مورد سر و گردن این کار را نکنید.) 10-5 سانتیمتر بالای محل نیش‌زدگی ببندید. اگر محل نیش زدگی مفصل است نوار را بالای مفصل ببندید. نوار را زیاد تنگ نکنید، نبضها را کنترل کنید. اگر تورم در حال بالا آمدن است نوار اول را باز و نوار دیگری را 6-5 سانتیمتر بالاتر از محل قبل ببندید. این کار احتمالاً به کاهش گسترش سم در بدن کمک می‌کند
o و سرانجام بیمار را نزد پزشک برسانید.
گزیدگی در دهان یا گلو به علت تورم و انسداد راه هوایی خطرناک است. البته می‌توانید برای جلوگیری از بروز تورم در ناحیه دهان و گلو به مصدوم یک قالب یخ بدهید تا بمکد و یک لیوان آب سرد تا بنوشد. زیرا سرما احتمال تورم را کم می‌کند.
درمان به روش حساسیت‌زدایى
روشهاى حساسیت‌زدایى از آلرژى نسبت به سم زنبور بسیار مؤثر هستند. در این روش درمانى تزریقهایى براى حساسیت‌زدایى در یک دوره ۳ تا ۵ ساله انجام می‌شود که معمولاً به بهبودى کامل آلرژى منجر خواهد شد. این درمان باید تنها در کلینیکهاى تخصصى آلرژى انجام شود چرا که ممکن است واکنشهاى شدیدى در هنگام تزریق به وجود آید. با استفاده از تست خراش پوستى مى‌توان آلرژى فرد به سم زنبور وحشى یا عسل را تشخیص داد. متأسفانه این تست به اندازه تستها براى مواد آلرژى‌زاى تنفسى دقیق نیست. گاه مصونیت در برابر نیش زنبور عسل ایجاد می‌شود. بویژه در افرادی که مدام با این حشره در ارتباطند. برای مصونیت دست کم 30 نیش در سال لازم است.
پیشگیرى از آلرژى به سم زنبور
• در تابستانها از محلهایى که زنبورهاى وحشى در آنها فراوانند، به خصوص محلهاى پیک‌نیک، آشغالدانیها و مکانهاى صرف غذا دورى کنید.
• در بیرون از خانه (در محل تجمع زنبورها) از نوشیدن مایعات شیرین و چسبناک خوددارى کنید.
• اگر زنبورى به شما نزدیک مى‌شود، وحشت زده نشوید، به جاى این که بیحرکت بایستید یا به آرامى از او دور شوید، با زدن ضربه‌اى او را بکشید.
• هرگز پس از نیش زنبور ورزش نکنید یا حمام داغ نگیرید چرا که ممکن است واکنش به سم زنبور تشدید شود.
• اگر به کسى برخوردید که دچار آلرژى شدید (آنافیلاکسى) شده است، فوراً کمک خبر کنید، احیاى قلبى و ریوى انجام دهید و در صورت امکان به او آدرنالین تزریق کنید.